Bir aile çocuğuna hangi becerileri kazandırmalı? Bu soru tahmin edebileceğiniz gibi bilimin de araştırdığı sorulardan biri. Sosyoloji, sosyal psikoloji ve psikoloji alanında yapılan çalışmalar gösteriyor ki bir çocuğa en çok özgüven kazandırmamız gerekiyor. Tabii burada özgüven derken bu bilim dallarının tarif ettiği özgüvenden bahsediyorum. Maalesef günümüzde birçok ebeveyn ve öğretmen özgüveni yanlış biliyorlar (doğrusunu merak edenler benim Mümkün adlı kitabımı okuyabilirler).

Çocuğa kazandırılması gereken bir başka temel özellik de onda yüksek bir iç disiplin olması. İç disiplinden ne anlıyoruz? Bir insanın kendine ait hedeflerinin olması ve bu hedefe gitmek için emek vermesi, plan program yapabilmesi, yanlıştan kaçınıp doğru için mücadele etmesi, yaşamının ve ilişkilerinin düzenini, tertibini oluşturması, geliştirmesi gibi özellikler iç disiplinin temel özellikleri olarak karşımıza çıkıyor.

İç disiplin sahibi çocuk yetiştirmek için ev içinde ve dışında çocuğa sorumluluk verilmesi gerekiyor. Örneğin çok ufak yaşlardan başlayarak ev işlerine yardım etmesi, evle ilgili alışverişlerde görevler üstlenmesi, evin ihtiyaçlarının giderilmesinde aktif rol alması sağlanmalı. Şimdilerde ne yazık ki birçok ebeveyn, çocuğu sadece “soru çözme, ders çalışma” makinası olarak yetiştiriyorlar. “Sen dersini çalış, gerisini ben hallederim” diyen ebeveynlerle çok karşılaşıyorum. Bir tanıdığım var. Kızı 24 yaşında ve hala banyosunu yaptıktan sonra küveti annesi temizliyor. Neden kendin temizlemiyorsun, diye sordum kıza. Yanıtı çok öğreticiydi; “ama şimdiye kadar hep annem yaptı, neden hala yapmaya devam etmesin ki?”

Parkta önümde bir anne ve 8 yaş civarındaki çocuğu gidiyordu. Çocuk kenarda taşlardan birine ayağını şiddetlice çarptı. Of of diye inlemeye başladı. Annesi hemen eğildi, taşa bir tokat attı ve parmağını sallayarak “hııııı, seni gidi pis taş, çocuğumun ayağına ne vuruyorsun!” dedi. Çocuğu da çağırdı, taşa onun da vurmasını sağladı. Çocuk ne öğrendi? Ben hiçbir şey yapmadım, taş yaptı… Sonra bu çocuk ileride “ben içmeyecektim ama bütün arkadaşlarım ısrar edince ben de sigaraya başladım” demez mi? Ya da “valla tam diyete başlayacağım ama yemekler öyle lezzetli ki ne yapayım dayanamıyorum” demez mi?

İç disiplini oluşturmanın önemli adımlarından biri, çocuğun gerçekle yüzleşmesini sağlamaktır: Çocuk taşa vurmuştur, taş çocuğa değil. Ona denmesi gereken şudur: “Evladım dikkatli yürü. Dikkatli yürümezsen ayağını vurursun ve elbette canın da acır.

Bir yakınımın kızı Edebiyat dersinde bir kompozisyon yazmış. Öğretmen de yanına not düşmüş: El yazın okunaksız, ne yazdığını okuyamadım. Daha düzgün yazmalısın. Annesi, öğretmenin yanlış yaptığını, aslında biraz çabalasa yazıyı okuyabileceğini, öğretmenin görevini yapmadığını uzun uzun anlattı. Kompozisyonu getirmelerini istedim, evet gerçekten okumak çok zordu. İki kere okuduğumda dahi hala bazı kelimeleri anlaşılmazdı. Yazının ana fikrini takip etmek oldukça zordu. Kendilerine bunları anlattım. Anne, bilinçli bir anne olduğundan hemen durumu anladı ve doğruları savundu.

Kıza ve annesine söylediğim şu oldu: “Evet belki öğretmen okumakta daha ısrarcı olabilirdi. Ama belirtmeme izin ver, ben de yazıyı okuyamadım. İlk okuyuşta kelimeleri okuyamadığımdan, okumak için çok çaba sarf etmem gerektiğinden yazıdaki fikri anlayamadım. İkinci okumamda dahi bazı kelimeleri anlayamadım. Bu bir kompozisyon ödevi ise, senin kendi üzerine düşeni tam olarak yapman birinci adım. Buna rağmen öğretmen okumazsa, o zaman öğretmen ile konuşulur. Ben olsam el yazımı daha anlaşılır ve daha açık hale getiririm önce.” Anne de benzer şeyler söyleyince, kız da daha doğru bir değerlendirme yapmaya başladı.

Sözün özü şu; çocuğunuzda disiplin mi oluşturmak istiyorsunuz, o halde:

1. - Ev işlerinde rol almasını sağlayın, yemeğe, bulaşığa, temizliğe, masa kurmaya, kaldırmaya yardım etsin.
2. - Harçlığı olsun ve bu parayı kullanmayı öğrensin. Parasını israf ettiğinde ilave para vermeyin, sorumluluğunu almayı öğrensin.
3. - Evdeki ufak tefek tamirat, tadilat işlerini birlikte yapın. Musluğu birlikte tamir edin, gömleğin düğmesini birlikte dikin (kız, erkek çocuk diye ayırmadan, hepsi her iş yapmayı öğrensin).
4. - İlave bir mal mı istedi (örneğin yeni bir ayakkabı ya da kıyafet) hemen gidip almayın, fiyatını vb. araştırsın ve parasını biriktirerek kendisi alsın. Ne kadar biriktireceğini kendi belirlesin.
5. - Yaz tatillerinde, ilave işler yapmasını sağlayın. Yaşına ve ilgi alanına göre bir iş, emek sarf edecek bir çalışmada bulunsun. Bu belki odasını boyamak olabilir, belki mahalle bakkalında yarım günlük çıraklık yapmak olabilir, belki dayısının tarlasındaki otları ayıklamak olabilir, belki küçük kardeşine okuma yazma öğrenmesinde destek olmak olabilir… Önemli olan sorumluluk üstlenmesini ve emek vermesini sağlamak olmalıdır.
6. - Yapabiliyorsanız, bir spor alanına yönlenmesini sağlayın. Hangi spor olduğunun bir önemi yok. Yeter ki bir spor yapsın. Spor, sorumluluk almayı, bedel ödemeyi, emek vermeyi öğreten çok etkili bir alandır.
7. - Ödevlerini siz yapmayın. Kıyafetini siz seçmeyin, giydirmeyin. Bırakın kendi yapsın, kendi seçsin.
8. - Yazın tatile gittiğinizde sadece oyun oynayacağı yerleri seçmeyin, keşifler yapsın, müze gezin, ufak yürüyüşler yapın, oralarla ilgili kitap okuyun, o kitaptaki yeri ve mekanı o bilgilerle gezin. Zamanla o bilgileri kendisinin öğrenmesini sağlayın, size rehberlik etmesini sağlayın.
9. - Her hafta sonu için saati belli planlar yapın (tüm hafta sonunu saat saat planlamayın, belli bölümlerini planlayın) bu planlamayı onunla birlikte yapın. Mesela “bu cumartesi ne yapmak istersin?” diye sorun. Sinemaya gitmek istiyorum, derse, hangi film ve hangi seans diye sorun. Araştırsın, söylesin (size hiç uymayan bir saatse bunu belirtin). Sonra o saatte mutlaka gidin. Sonra bir yerde o film hakkında konuşun. Filmden ne öğrendik, filmin en güzel sahnesi neydi, en kötü sahnesi neydi, birlikte konuşun. Sinemadan çıktıktan sonra size ait bir konuyu halledin (mesela bir akrabanızı ziyaret etmek, evin alışverişini yapmak vb.) bunu planlama esnasında söyleyin: “tamam sinemaya saat 13.00’de gidiyoruz, bitince eve saksı almamız lazım, oradan bahçe gereçleri satan mağazaya gideceğiz, saksı alacağız.” Önceden belirlenmiş planlara uymayı öğrensin.

Unutmayın, iç disiplin sahibi olmak diploma sahibi olmaktan çok daha önemlidir.